TSF : A Space Odyssey Uzay Kozmoloji Konuları

[asymptote]

Madem konu yörüngelerden açıldı biraz daha genişletelim: Yıldız sistemlerinde ortada çok büyük kütleli bir yıldız olur (bizim güneş sistemimizde güneş toplam kütlenin yaklaşık %98'ini oluşturur) ve gezegenler bu yıldızı merkez kabul ederek yaklaşık aynı düzlem üzerinde eliptik bir yörünge takip ederler dedik. Peki birden fazla yıldız var ise nasıl olur? Binary star dediğimiz ikili yıldız sistemlerinde yıldızların kütlelerinin birbirine oranına göre farklı yörüngeler gözlenebilmekte. Bu yörüngeler genel olarak aşağıdaki şekillerde gösterildiği gibi oluşmakta. Bu arada bu ikiliden birisi nötrino yıldızı da olabilir ve zaman içinde diğer yıldızın kütlesini kendine çekerek astronomik ölçekte kısa bir sürede patlayabilir (supernova). Bu konulara ileride değineceğiz. Şimdilik biz yörüngelerle yetinmiş olalım.


Konunun başına dönersek yıldızlar kendi eksenleri etrafında dönerler, bunun sonucu olarak bu eksene dik bir düzlem üzerinde diğer cisimlerin eliptik yörüngesel hareketleri oluşur dedik. Peki yıldızlar neden kendi eksenleri etrafında dönerler? Neden statik bir halde değiller? Bu sorunun cevabı için de yıldız oluşumuna (star formation) bir göz atmak gerekiyor. Yıldızlar bildiğiniz gibi yıldızlar arası toz bulutundan (interstallar cloud) oluşur. Bu toz bulutunun yoğun olduğu bölgelere nebula denir. Nebula içindeki gaz molekülleri (çoğunlukla hidrojen) zaman içinde kütle çekiminin etkisiyle bir merkezde yoğunlaşır. Bu merkezde yoğunlaşan gaz kümesi belirli bir kütleye erişince merkezde füzyon tepkimeleri oluşmaya başlar. İşte yıldızlara parlaklığını veren, yıldızların ışıma yapmasını sağlayan şey bu nükleer tepkimedir. Nebula içindeki gaz kümesi bir noktada toplanır dedik, işte bu toplanma merkez etrafında dönen bir gaz bulutu oluşturur, buna da "solar nebula" denir. Aşağıdaki bilgisayar simulasyonu olayı benim anlattımımdan çok daha anlaşılır bir şekilde açıklıyor, izleyelim:

[asymptote]

Biraz soru cevap yapalım, diğer yıldızın adını bilen var mı?

[fbolukbas]

Ne güzel sorular ve cevaplar gelmiş. Cavro, Asymptote

Canis Majoris olabilirmi?

[asymptote]

fbolukbas sen cevaplamıyorsun abi bundan sonra.. Madem nokta atışı geldi bir iki ufak bilgi ilave edelim yıldızla ilgili:
VY Canis Majoris bilinen en büyük yıldızdır. Çapı güneşin çapının yaklaşık 2000 katı, kütle yada hacmi de güneşin yaklaşık 8 milyar katıdır. Canis Majoris bizim güneş sisteminde güneşin yerine konursa dünyayı içine alır, Jübiter'e kadar, hatta bazı uzmanlara göre Satürn'e kadar olan bütün uzayı kendi içine alır.

Şunu da belirtelim tekrar, uzayda bilinen en büyük yıldızdır VY CM, bilmediğimiz çok daha büyük yıldızların olması neredeyse kesindir. Uzayda dünyadaki kum tanelerinin toplam sayısından daha fazla yıldız vardır. Farklı özellikte uzay teleskoplarının kullanılma amacı da bu yıldızları gözlemlemektir. Yıldızlar birbiri ardında görünmezler, bu yıldızları ya da yıldız kümelerini (galaksileri) gözlemenin bir yolu sahip oldukları ısıdan kaynaklanan kızılötesi (infrared) dalgaları toplayan mercekler kullanmaktır. Astronomi ve kozmoloji dünyasında çığır açması beklenen James Webb Uzay Teleskopu böyle bir teleskoptur. Çalışma prensibi olarak buna benzeyen ama gözlem amacı biraz daha farklı olan WISE (Wide-field Infrared Survey Explorer) teleskobunu tanıyalım hep beraber. Hem gündem de dünyaya çarpabilecek Marduk vs üzerine yoğunlaşmışken bu WISE teleskobunun da gözlem amaçlarından birisi Near-Earth Objects Programına hizmet etmek, Dünyaya yakın (ileride tehlike oluşturabilecek) gök cisimlerinin bir haritasını çıkarmak. NASA'dan güzel fizikçi ablamız Amy Mainzer bildiriyor:

[aokyy]

Ya Asymptote o kadar güzel yazmışsın ki soru sormaya kıyamıyorum. Bir soru soracak olsam konu alakasız bir şekilde ilginç yerlere sapacak. Çünkü soracağım sorular konu ile alakası olmayan birinden çıkan ve konu bütünlüğü ile alakası olmayan sorular olacak.

[fbolukbas]

Pardon ya sonradan düştü jetonum, bari baş harflerini yazsaydım
Bu arada Video içeriği ve biliminsanı nefisti
Bende birazdaha popüler bir video ekleyim Canis Majoris ile ilgili.

[asymptote]

fbolukbas harika bir video..

Bu arada bu ikiliden birisi nötrino yıldızı da olabilir ve zaman içinde diğer yıldızın kütlesini kendine çekerek astronomik ölçekte kısa bir sürede patlayabilir (supernova).

Yukarıda fbolukbas'ın paylaştığı videoda 2:30 - 2:55 arası..

aokky henüz başlamadık, biraz ilerlesin konu, ondan sonra soru cevap yaparız. Bizim bilmediğimiz bazı konularda belki sizler aydınlatırsınız bizi..

[cavro]

@ asymptote
oldukça güzel bilgiler gerçekten
ikili yıldız sistemleri gerçekten ilginç sürekli hızlı hareket halindeler
ayrıca bu ikili sistemlerden en ünlüsü Sirius-A ve Sirius-B oluyor sanırım
Sirius-A Güneşimizden 1.7 kat daha büyük çapta ve 2 kat daha büyük kütlede bir yıldız
Sirius-B ise dünyamız ile hemen hemen aynı çapta ama güneşimiz ile neredeyse aynı kütlede bir beyaz cüce
yaklaşık olarak şöyle görünüyorlar ve bir birilerini çekip çeviriyorlar